Το καλοκαίρι του 2009 ο Γιοσέμπα Ετσεμπερία ανακοίνωσε πως η επόμενη σεζόν θα ήταν η τελευταία της καριέρας του. Ήταν μόλις 32 ετών αλλά οι τραυματισμοί είχαν επηρεάσει αισθητά την απόδοση του και τον είχαν μετατρέψει σε αναπληρωματικό. Στην ίδια ανακοίνωση υπήρχε μια διευκρίνιση που έκανε όλη τη διαφορά: Ο τελευταίος χρόνος της καριέρας του δεν θα περιλάμβανε μισθό!
“Είμαι στην Αθλέτικ για 15 χρόνια, που είναι σαν μια ολόκληρη ζωή” δήλωσε ο Βάσκος επιθετικός, “στην τελευταία μου χρονιά σαν επαγγελματίας θέλω να παίξω χωρίς να πληρώνομαι. Αυτό είναι απλά το ευχαριστώ για τη συμπεριφορά της ομάδας προς εμένα όλα αυτά τα χρόνια και για την αγάπη που έλαβα από τόσους πολλούς ανθρώπους”. Το ελάχιστο ποσό που απαιτούσε, σύμφωνα με τους κανόνες επαγγελματικού ποδοσφαίρου, η Ισπανική Ποδοσφαιρική Ομοσπονδία να δοθεί στον παίκτη (εκείνη την εποχή ήταν 105.000 ευρώ) κατατέθηκε συμβολικά από τον ίδιο στο ταμείο του ιδρύματος του συλλόγου.
Μερικούς μήνες αργότερα έλεγε και επίσημα αντίο στο κοινό του Σαν Μαμές βγαίνοντας αλλαγή σε ένα εντός έδρας παιχνίδι με τη Ντεπορτίβο Λα Κορούνια. Μετά από περισσότερα από 500 παιχνίδια και 100 γκολ με τη φανέλα της Αθλέτικ ο αρχηγός της κρεμούσε τα παπούτσια του ως ένας τοπικός θρύλος που απέδειξε σε αρκετές περιπτώσεις την αφοσίωση του στον σύλλογο, απορρίπτοντας ακόμα και προτάσεις από τη Ρεάλ Μαδρίτης. Αυτό που δεν ξέρουν ή δεν θυμούνται όμως αρκετοί είναι ότι ο Ετσεμπερία δεν πέρασε όλη την καριέρα του στο Μπιλμπάο και ότι η μετακίνηση του εκεί είχε προκαλέσει μεγάλες αντιδράσεις στη Χώρα των Βάσκων.
Γεννημένος στη μικρή βιομηχανική πόλη Ελγκοιμπάρ στα βόρεια της περιοχής των Βάσκων ο Ετσεμπερία είχε δυο αξιόλογες επιλογές για να ξεκινήσει την ποδοσφαιρική του καριέρα. Στα ανατολικά υπήρχε στα 50 χιλιόμετρα το Σαν Σεμπαστιάν και στα δυτικά υπήρχε στα 50 χιλιόμετρα το Μπιλμπάο. Στην αρχή της εφηβείας του πήγε να δοκιμαστεί στις ακαδημίες της Αθλέτικ αλλά η γνωμάτευση δεν ήταν θετική και γι’αυτό κατέληξε στις παιδικές ομάδες της Ρεάλ Σοσιεδάδ όπου και εξελίχθηκε ποδοσφαιρικά.
Η χρονιά που σημάδεψε την καριέρα του ήταν το 1995. Τον Ιανουάριο έκανε το ντεμπούτο του στην Πριμέρα σε ηλικία μόλις 17 ετών σε ένα παιχνίδι Ρεάλ Σοσιεδάδ-Εσπανιόλ και μερικές εβδομάδες αργότερα κλήθηκε από την εθνική νέων της Ισπανίας για να λάβει μέρος στο Παγκόσμιο Κύπελλο που θα διεξαγόταν τον Απρίλιο στο Κατάρ. Σε μια Ισπανία γεμάτη ταλέντο και ποιότητα που είχε παίκτες όπως ο Ραούλ, ο Μοριέντες και ο Ντε λα Πένια ο Ετσεμπερία κατάφερε να ξεχωρίσει με την απόδοση του και επιβεβαίωσε τις φήμες που κυκλοφορούσαν τους προηγούμενες μήνες πως η Σοσιεδάδ είχε στις ακαδημίες της ένα ανερχόμενο αστέρι. Η Ισπανία τερμάτισε 4η σε εκείνο το τουρνουά αλλά ο 17χρονος Βάσκος αναδείχτηκε πρώτος σκόρερ της διοργάνωσης με 7 γκολ.
Επιστρέφοντας στο Σαν Σεμπαστιάν άρχισε να παίρνει περισσότερο χρόνο συμμετοχής, πέτυχε τα πρώτα του γκολ στο πρωτάθλημα και τον Μάιο γνώρισε την αποθέωση μπαίνοντας αλλαγή σε ένα ιστορικό ντέρμπι απέναντι στην Μπιλμπάο, στο οποίο η Ρεάλ Σοσιεδάδ θριάμβευσε με 5-0! Το Ανοέτα είχε βρει το νέο μεγάλο του αστέρι που ίσως θα βοηθούσε για να ζήσει ξανά στιγμές δόξας όπως αυτές της προηγούμενης δεκαετίας, τότε που η Σοσιεδάδ πανηγύρισε δυο πρωταθλήματα και ένα κύπελλο. Τα όνειρα όμως δεν κράτησαν πολύ.
1995: Ο 17χρονος Ετσεμπερία ετοιμάζεται να μπει αλλαγή στο ντέρμπι με την Αθλέτικ που έληξε 5-0
Στις αρχές Ιουλίου έσκασε η βόμβα. Η Αθλέτικ Μπιλμπάο ήθελε απεγνωσμένα τον Ετσεμπερία και ήταν διατεθειμένη να πληρώσει το ποσό της ρήτρας του. Το νούμερο ήταν τεράστιο για εκείνη την εποχή (550 εκατομμύρια πεσέτες) και αποτελούσε ρεκόρ για ανήλικο ποδοσφαιριστή αλλά οι άνθρωποι της Αθλέτικ, που έτσι κι αλλιώς λόγω της διάσημης πολιτικής μεταγραφών του συλλόγου είχαν μεγάλους περιορισμούς στους στόχους τους, είχαν πειστεί πως ο Ετσεμπερία μπορεί να εξελιχθεί σε κομβικό παίκτη. Κάτι που τους είχε επιβεβαιώσει και ο προπονητής του στην εθνική νέων και παλιός παίκτης του συλλόγου, Άντονι Γκοϊκοετσέα.
Η είδηση αιφνιδίασε τους πάντες. Η αντιπαλότητα των δυο ομάδων είναι γνωστό σε όλους πως διαφέρει από αυτή των υπολοίπων. Τα ντέρμπι Ρεάλ Σοσιεδάδ-Αθλέτικ Μπιλμπάο διεξάγονται τις περισσότερες φορές σε πολύ φιλικό και γιορτινό κλίμα αφού υπερισχύει η τοπικιστική λογική “πάνω από όλα είμαστε όλοι Βάσκοι”. Όπως είχε εξηγήσει κάποτε ένας Βάσκος συγγραφέας: “Eίναι σαν αδέρφια, που απλά κάποιες φορές δεν τα πηγαίνουν τόσο καλά μεταξύ τους”. Αυτές οι κάποιες φορές σχετίζονται πάντα με τις μεταγραφές. Η Αθλέτικ, ως η πιο ισχυρή και πετυχημένη, είχε συνήθως τον πρώτο λόγο σε όποιο νέο ταλέντο εμφανιζόταν στην περιοχή. Αυτή ήταν όμως η πρώτη φορά που έκανε κίνηση για να αποκτήσει έναν τόσο προβεβλημένο νεαρό, σε μια εποχή μάλιστα που οι δυο ομάδες είχαν διατηρήσει για καιρό ένα πολύ καλό επίπεδο σχέσεων και είχαν μια άτυπη συμφωνία ότι δεν θα προσπαθούσαν να εμπλακούν σε μεταγραφές παικτών που ανήκουν σε μια από τις δυο.
Σε μια από τις πρώτες του προπονήσεις στο Μπιλμπάο με τον τότε προπονητή της Αθλέτικ (και λίγο αργότερα της ΑΕΚ), Ντράγκοσλαβ Στεπάνοβιτς
Η επιθετική αυτή κίνηση κατέστρεψε μέσα σε λίγες ώρες όλο το καλό κλίμα. “Εκείνη η μεταγραφή σχεδόν ξεκίνησε έναν εμφύλιο πόλεμο” θυμάται ο συγγραφέας Φιλ Μπολ, που έχει γράψει ένα βιβλίο για τις ποδοσφαιρικές αντιπαλότητες στην Ισπανία. Ο κόσμος του Σαν Σεμπαστιάν αντέδρασε, οι τοπικές εφημερίδες κυκλοφορούσαν με εριστικά πρωτοσέλιδα και η διοίκηση της Σοσιεδάδ δεν έδειχνε καμία διάθεση να εμπλακεί σε συζητήσεις. Αλλά όλα αυτά δεν είχαν καμία σημασία. Ο Ετσεμπερία μαζί με τον πατέρα του είχαν ήδη συμφωνήσει με την Αθλέτικ και οι Βάσκοι είχαν αποφασίσει πως θα πληρώσουν το ποσό της ρήτρας που υπήρχε στο συμβόλαιο του παίκτη, οπότε δεν χρειάζονταν την έγκριση κανενός. “Ένα ποσό σκάνδαλο” όπως το χαρακτήριζε τότε η Ελ Παις.
Παρά την τυπική ολοκλήρωση της μεταγραφής ο ντόρος συνεχίστηκε για μήνες. Η διοίκηση της Σοσιεδάδ πήγε στα δικαστήρια τον παίκτη (αργότερα οι δυο πλευρές τα βρήκαν εξωδικαστικά), διέκοψε τις σχέσεις της με την αντίστοιχη της Αθλέτικ για τα επόμενα χρόνια και πρόσθεσε έναν ειδικό όρο στα μελλοντικά συμβόλαια που αποτρέπει στους παίκτες της να μεταπηδήσουν στην ομάδα του Μπιλμπάο.
Ο κόσμος της ‘έβραζε’ για καιρό και αποκαλούσε τον Ετσεμπερία προδότη και μισθοφόρο. Κάποιοι έφτιαξαν πανό και χαρτονομίσματα με το πρόσωπο του και τον υποδέχτηκαν στο πρώτο μεταξύ τους ντέρμπι με γιούχα, χειρονομίες… αγάπης αλλά και αντικείμενα κάθε φορά που πλησίαζε την πλάγια γραμμή, αναγκάζοντας τη Σοσιεδάδ να πληρώσει ένα τεράστιο χρηματικό πρόστιμο. Το σκηνικό αυτό επαναλήφθηκε κι άλλες φορές τα πρώτα χρόνια, με πιο διάσημο από όλα το παιχνίδι του 2001, το πρώτο στο οποίο ο Ετσεμπερία σκόραρε με φανέλα άλλης ομάδας μέσα στο Ανοέτα (δυο φορές μάλιστα). Και τις δυο φορές πανηγύρισε κανονικά. Και τις δυο φορές η απάντηση ήταν μια βροχή από αντικείμενα από την κερκίδα.
Η αποχώρηση του από το Ανοέτα μετά τα δυο γκολ που έβαλε στην παλιά του ομάδα
Σε μια συνέντευξη του πολλά χρόνια μετά ο Βάσκος επιθετικός πήρε θέση για την αμφιλεγόμενη αυτή μετακίνηση: “Το σχέδιο της Αθλέτικ για μένα και το μέλλον μου εκείνη την εποχή ήταν πολύ πιο ξεκάθαρο και ήταν αυτό που είχα ανάγκη τότε. Ήμουν ακόμα στην αρχή της καριέρας μου και χρειαζόμουν εμπιστοσύνη, κάτι που στη Σοσιεδάδ δεν έβλεπα να υπάρχει. Γι’αυτό και αποφάσισα να αλλάξω ομάδα. Είναι γεγονός πως υπήρχαν πολλές αντιδράσεις αλλά η δική μου ζωή δεν επηρεάστηκε ιδιαίτερα. Ούτε η αθλητική, ούτε η προσωπική. Συνέχισα να ζω στην πόλη μου και μετά τη μεταγραφή, αφού η απόσταση από το Μπιλμπάο είναι ίδια με αυτή από το Σαν Σεμπαστιάν. Στην τελική, ήταν μια απόφαση που είχε ρίσκο αλλά προσωπικά δεν είχα αμφιβολίες πως ήταν η σωστή και ο χρόνος με δικαίωσε”.