Η υψωμένη γροθιά του Ρεϊνάλντο μπροστά στους στρατιωτικούς

Σε ένα ποδόσφαιρο που δεν χάριζε πλούτη όπως τώρα, που απλώς επέτρεπε στους ποδοσφαιριστές να μπορούν να ζήσουν με τα βασικά, θέλει σίγουρα μεγάλη δύναμη για να ρισκάρεις την καριέρα σου (στην καλύτερη) και τη σωματική σου ακεραιότητα (στη χειρότερη). Ο Ζοσέ Ρεϊνάλντο ντε Λίμα είναι ένας ποδοσφαιριστής που δεν έγραψε ιστορία στην Ευρώπη. Πέρασε σε αυτή την πλευρά του Ατλαντικού στα τελευταία του ποδοσφαιρικά χρόνια και δεν άφησε το στίγμα του στα μέρη μας. Στη χώρα του όμως, τη Βραζιλία, ο Ρεινάλντο είναι μια διάσημη μορφή, τόσο σπουδαία που μοιράζεται το ίδιο παρατσούκλι με τον μεγάλο Πελέ. Ο Ρέι, ο βασιλιάς. Ένας θρύλος, ένα ίνδαλμα της Ατλέτικο Μινέιρο, που εξακολουθεί ακόμη και σήμερα να είναι ο πρώτος σκόρερ της ιστορίας της. Ίσως πιο πολύ όμως και από τα ποδοσφαιρικά του κατορθώματα, ήταν η συμπεριφορά του και το θάρρος του που τον έκαναν ακόμα πιο ξεχωριστό.

Το ταλέντο του ανακαλύφθηκε σε ένα εσωτερικό διπλό της Ατλέτικο Μινέιρο το 1972. Ο 15χρονος Ρεϊνάλντο έπαιξε με τη 2η ομάδα, απέναντι στους παίκτες της ανδρικής που είχαν κατακτήσει το πρωτάθλημα της χώρας λίγους μήνες πιο πριν. Ο Ρεϊνάλντο έκανε ό,τι ήθελε τους έμπειρους αμυντικούς της ομάδας του και μετά το παιχνίδι, οι άνθρωποι του συλλόγου τον ανέβασαν χωρίς δεύτερη σκέψη στην πρώτη ομάδα. Λίγο καιρό αργότερα, στα 16 του, έκανε το ντεμπούτο με την 1η ομάδα. Με ύψος μόλις 1.72 ο Ρεϊνάλντο ανακάτευε τις αντίπαλες άμυνες και σκόραρε κατά ριπάς. Μπορεί να μην κατάφερε να κατακτήσει το πρωτάθλημα, αλλά το 1977 βγήκε πρώτος σκόρερ με 28 γκολ σε μόλις 18 παιχνίδια. Έκλεισε την καριέρα του με 255 γκολ σε 475 παιχνίδια, 17 κόκκινες κάρτες και αρκετούς τραυματισμούς στα γόνατα (αφαίρεση μηνίσκου και στα δύο πόδια, σε εποχές που η επέμβαση δεν ήταν ρουτίνας όπως έχει γίνει τώρα).

Με την εθνική δεν έπαιξε σε πάρα πολλά ματς. Ο λόγος δεν ήταν η απόδοσή του, ούτε οι τραυματισμοί του, αλλά το γεγονός ότι είχε πολιτικές απόψεις που δεν δίσταζε να εκφράσει. Εκείνα τα χρόνια, σε πολλές χώρες της Λατινικής Αμερικής υπήρχαν σκληρές δικτατορίες. Ο Ρεϊνάλντο πανηγύριζε όλα τα γκολ του με όρθια τη σφιγμένη γροθιά του, μια κίνηση που πήρε από τους Μαύρους Πάνθηρες και έγινε διάσημη στους Ολυμπιακούς αγώνες του 1968. Μια κίνηση που όπως έλεγε ο ίδιος ήταν ξεκάθαρα πολιτική, υπέρ των συμπατριωτών του που αναζητούσαν την ελευθερία και καταπιέζονταν, μια κίνηση στήριξης όλων όσων έδιναν μάχη για τη δημοκρατία. Αυτό φυσικά δεν άρεσε στη χούντα της Βραζιλίας.

Η εθνική Βραζιλίας είχε στρατιωτικοποιηθεί από το 1970. Ο αρχικά γυμναστής και μετέπειτα προπονητής της εθνικής Βραζιλίας Κλαούντιο Κοουτίνιο ήταν λοχαγός του Πυροβολικού. Ο Ελένο ντε Μπάρος Νούνες, μεταξύ άλλων και πρόεδρος της Ποδοσφαιρικής Ομοσπονδίας, ήταν ναύαρχος. Ο υπεύθυνος της αποστολής για το Μουντιάλ του 1978 (αλλά και των Ολυμπιακών ομάδων της Βραζιλίας) Αντρέ Ρίχερ ήταν συνταγματάρχης. Όπως εύκολα φαντάζεται κανείς, η άκρως επιτυχημένη εθνική της Βραζιλίας ήταν ωραίο εργαλείο προπαγάνδας για το καθεστώς που πουλούσε επιτυχίες στο πόπολο. Ο Ρεϊνάλντο χαλούσε λίγο το κλίμα μέσα στο οποίο οι ποδοσφαιριστές έπρεπε απλά να είναι διασκεδαστές και όχι άτομα με σκέψη και απόψεις. Κάτι που για παράδειγμα έκανε με μεγαλύτερη ευκολία ο Πελέ, τον οποίο ο Ρεϊνάλντο κριτίκαρε. Η στάση του Ρεϊνάλντο έφερε μάλιστα και μια τιμωρία που τον έκανε να χάσει έναν τελικό απέναντι στη Σάο Πάουλο.

Λίγους μήνες πριν το Μουντιάλ της Αργεντινής, ο Ρεϊνάλντο δίνει συνέντευξη στην αντιπολιτευόμενη εφημερίδα “Το Κίνημα”. Εκεί ο Βασιλιάς λέει: «Είναι η ώρα όλος ο κόσμος να έρθει πιο κοντά στις πολιτικές αποφάσεις. Ο λαός έχει τη δική του γνώμη και αυτή η γνώμη πρέπει να γίνεται σεβαστή. Η αμνηστία θα έρθει αργά ή γρήγορα. Πρέπει σε όλα τα πράγματα να υπάρχει αντιπολίτευση. Έτσι γεννιούνται νέες ιδέες και προκύπτουν νέοι δρόμοι». Ο φορ της Ατλέτικο Μινέιρο κλείνει λέγοντας: «ο κόσμος ξέρει να ψηφίζει». Όπως καταλαβαίνει κανείς, αυτό δεν αρέσει πολύ στους κυβερνώντες.

Ο ναύαρχος και πρόεδρος της Π.Ο. Νούνες προετοιμάζει το έδαφος για τον αποκλεισμό του Ρεϊνάλντο, που πριν ένα χρόνο είχε βγει πρώτος σκόρερ στο πρωτάθλημα, από το Μουντιάλ. «Δεν είναι σε καλή κατάσταση, έχει πρόβλημα στο γόνατό του, αμφιβάλλω ότι θα είναι εντάξει για το Μουντιάλ», δηλώνει. Μόνο όμως που ο Ρεϊνάλντο είναι το ίνδαλμα των οπαδών της Ατλέτικο Μινέιρο, μιας ομάδας με αρκετό κόσμο σε μια περιοχή εκατομμυρίων. Πώς να αποκλείσεις τον παίκτη έτσι εύκολα; Ειδικά όταν κάνει και καλές εμφανίσεις στα φιλικά ματς πριν το Μουντιάλ. Τον Ρεϊνάλντο στηρίζει και η διοίκηση του συλλόγου που προσπαθεί να πείσει τον Νούνες να μην κόψει τον παίκτη από την αποστολή.

Οι άνθρωποι του στρατού και του αθλητισμού, το σκέφτονται, το ξανασκέφτονται και τελικά αποφασίζουν να το ρισκάρουν. Παίρνουν τον Ρεϊνάλντο στην αποστολή της ομάδας, μιας εθνικής που είχε ως μεγάλο σταρ τον Ζίκο και αρχηγό τον Ριβελίνο στα 32 του. Ήταν μια Βραζιλία στο ενδιάμεσο δύο εποχών. Το τέλος του Πελέ και αυτής του 1982. Ο 21χρονος Ρεϊνάλντο ταξιδεύει στην Αργεντινή. Εκεί που μία άλλη δικτατορία, ίσως ακόμα σκληρότερη από αυτή στη Βραζιλία, κυβερνά τη χώρα. Πριν φτάσει εκεί, ο νεαρός Βραζιλιάνος θα έχει διάφορες ενδιαφέρουσες συναντήσεις.

Η αποστολή της εθνικής πηγαίνει στο Ρίο Γκράντε ντο Σουλ και εκεί, μεταξύ άλλων, συναντά και τον Πρόεδρο της χώρας, τον στρατηγό Ερνέστο Γκαϊζέλ. Ο Ρεϊνάλντο απομονώνεται και μεταφέρεται σε ένα δωμάτιο μόνος για να συναντήσει τον στρατηγό. Αυτός, φορώντας την πράσινη στολή του, έχει μερικά λόγια σοφίας και πατρικών συμβουλών. «Παίζεις πολύ καλά. Δεν χρειάζεται όμως να μιλάς για τα πολιτικά, άσε εμάς να ασχολούμαστε με αυτά» θα πει ο Γκαϊζέλ με ύφος που δεν γίνεται να παρεξηγηθεί. «Ήταν διαταγή, φοβήθηκα πολύ και δεν απάντησα κάτι», θα πει ο νεαρός φορ της εθνικής Βραζιλίας σε συνέντευξή του αρκετά χρόνια πιο μετά. Μαζί είναι και ο Ρίχερ που του λέει σαν συμβουλή να μην πανηγυρίζει με τη γροθιά. «Είναι πολύ πιο ωραίο να πανηγυρίζεις ένα γκολ με τα χέρια ανοιχτά», σύμφωνα με τον συνταγματάρχη. Η γροθιά είναι κάτι επαναστατικό και πολιτικό. Είναι δύσκολο να γνωρίζουμε τι έχει συμβεί στο παρασκήνιο, αλλά λέγεται ότι οι διοργανωτές Αργεντίνοι είχαν μεταφέρει στους Βραζιλιάνους την προειδοποίηση για τον Ρεϊνάλντο.

Το ιστορικό παιχνίδι του Ρεϊνάλντο

3 Ioυνίου 1978, Μαρ ντε Πλάτα στην Αργεντινή. Η Βραζιλία αντιμετωπίζει τη Σουηδία και τα βρίσκει σκούρα. Στα επίσημα βρίσκεται ο ναύαρχος Εμίλιο Μεσσέρα, που χρόνια αργότερα θα καταδικαστεί για καταπάτηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, για απαγωγές καθώς και για διαταγές για βασανιστήρια, εκτελέσεις, παράνομες κρατήσεις και πνιγμούς φυλακισμένων, κατά τα χρόνια της στρατιωτικής δικτατορίας της Αργεντινής. Στο 37′ ο Σιόμπεργκ θα ανοίξει το σκορ για τους Σουηδούς. Ο Ρεϊνάλντο είναι βασικός και παίζει στο 4-3-3 μαζί με Ζίκο και Ριβελίνο στην επίθεση. Στις καθυστερήσεις του πρώτου ημιχρόνου γίνεται μια ψηλοκρεμαστή σέντρα με φάλτσα από τα δεξιά. Ο Ρεϊνάλντο κάνει σπριντ, ξεφεύγει από τον αντίπαλό του, στρώνει την μπάλα και σκοράρει για την ισοφάριση. Ο Βραζιλιάνος, για κλάσματα του δευτερολέπτου, σκέφτεται τη διαταγή και τις έμμεσες απειλές. Δεν διστάζει όμως. Στέκεται ακίνητος και σηκώνει τη γροθιά στον αέρα. Θα πανηγυρίσει ένα από τα πιο σημαντικά του γκολ, χωρίς να κάνει έκπτωση στα πιστεύω του. Η Βραζιλία θα σημειώσει και δεύτερο γκολ από κόρνερ στο 90 και και 8 δευτερόλεπτα, αλλά προς έκπληξη όλων, ο διαιτητής θα το ακυρώσει λέγοντας ότι το παιχνίδι είχε λήξει με την μπάλα στον αέρα.

Η Βραζιλία στο επόμενο ματς θα αντιμετωπίσει την Ισπανία, αλλά και πάλι η εμφάνισή της δεν είναι καλή. Ο καλομαθημένος κόσμος της δεν ενθουσιάζεται με τη δεύτερη συνεχόμενη ισοπαλία, αυτή τη φορά δίχως γκολ. Ο Νούνες στηρίζει τον Ρεϊνάλντο, αλλά θέτει το ερώτημα, μήπως ο Κάρλος Ρομπέρτο ντε Ολιβέιρα, γνωστός ως… Ρομπέρτο Ντιναμίτε, ταιριάζει πιο πολύ στην ομάδα. Ο δυναμίτης της Βάσκο, που κατά διαβολική σύμπτωση είναι η ομάδα του Νούνες, θα παίξει βασικός στο τρίτο και τελευταίο ματς απέναντι στην Αυστρία και θα σκοράρει το γκολ της πρόκρισης. Ο Ρεϊνάλντο δεν θα ξαναπαίξει στο Μουντιάλ, παρά μόνο κάποια λεπτά στον μικρό τελικό με την Ιταλία. Ο πραγματικός λόγος δεν είναι εύκολο να βρεθεί. Η Βραζιλία πράγματι είχε κάνει δύο κακές εμφανίσεις και μαζί με τον Ρεϊνάλντο θέση στην βασική ομάδα έχασαν τόσο ο Ζίκο, όσο και ο Ριβελίνο. Επίσης, ο Ντιναμίτε σκόραρε και άλλα γκολ, οπότε επί της ουσίας δικαίωσε την αλλαγή. Φαινομενικά, η αλλαγή είναι σωστή και επιτυχημένη αγωνιστικά. Κανείς όμως δεν μπορεί να βγάλει από το μυαλό, ότι η γροθιά έπαιξε τον ρόλο της.

Εδώ κάπου η ιστορία παίρνει μια άλλη τροπή, τουλάχιστον σύμφωνα με τα όσα υποστηρίζει ο ίδιος ο Ρεϊνάλντο και γράφει ο γιος του στο βιβλίο για τη ζωή του. Πολύ συχνά η πραγματικότητα και η φαντασία μπλέκονται τόσο συχνά στη Λατινική Αμερική που είναι δύσκολο να καταλάβεις τι έγινε και τι όχι. Ο Βασιλιάς λέει ότι λίγες ημέρες αργότερα από το ματς με τη Σουηδία και ενώ βρίσκεται στο ξενοδοχείο Μπενεντέτι μαζί με την αποστολή της Βραζιλίας, δέχεται μια ανώνυμη επιστολή. Προέρχεται από τη Βενεζουέλα. Η επιστολή κάνει αναφορά στην Επιχείρηση Κόνδορα. Μια συνεργασία των καθεστώτων της Λατινικής Αμερικής, με άμεση συνεργασία των Η.Π.Α., ώστε να «καταπνίξουν την τρομοκρατία». Η Επιχείρηση Κόνδορας είχε ως θύματα χιλιάδες ανθρώπους σε διάφορες χώρες. Τα έγγραφα που έλαβε ο Ρεϊνάλντο, σύμφωνα με τον ίδιο αποδείκνυαν τη συνωμοσία γύρω από τη δολοφονία του Χιλιανού πολιτικού Ορλάντο Λετελιέρ, ενώ επίσης ανέφεραν ότι ο θάνατος του πρώην προέδρου της Βραζιλίας Ζουσελίνο Κούμπιτσεκ σε τροχαίο δεν ήταν ατύχημα, αλλά δολοφονία.

Η στάση και οι κινήσεις του Ρεϊνάλντο έκαναν διάφορες επαναστατικές ομάδες να τον βρουν ως το ιδανικό άτομο για να κάνει γνωστά όλα αυτά τα θέματα. Ο ίδιος ο Ρεϊνάλντο υποστηρίζει ότι επειδή όλα ήταν στα ισπανικά δεν μπορούσε να καταλάβει πολλά. Θεώρησε όμως ότι τα έγγραφα ήταν μεγάλης σημασίας και θα μπορούσαν να βοηθήσουν στη μάχη για την ανατροπή. «Ήταν σαν μία βόμβα στα χέρια μου», θα πει. Θα κρύψει τα έγγραφα στο κάτω μέρος της βαλίτσας του και θα επιστρέψει στη Βραζιλία. Εκεί θα τα δώσει στον φίλο του και τραγουδιστή Γκονζαγκίνια. Έναν ακόμα “βασιλιά”, αυτή τη φορά της “μπαϊάο”, ενός είδους βραζιλιάνικης μουσικής. Ο βασιλιάς της μουσικής ήταν κι αυτός εναντίον της χούντας. Ο Ρεϊνάλντο δεν θα μάθει ποτέ τι απέγιναν και εμείς κατά πόσο όλα αυτά ισχύουν. Ο Γκονζαγκίνια θα χάσει τη ζωή του σε τροχαίο, αρκετά χρόνια αργότερα, χωρίς όμως να υπάρχουν υπόνοιες για τον δικό του θάνατο και χωρίς να μάθουμε ποτέ αν χρησιμοποίησε τα έγγραφα και πώς.

Παρά τα χρονάκια του, συνεχίζει να το λέει η ψυχή του

Ο Ρεϊνάλντο θα συνεχίσει την καριέρα του με αρκετά προβλήματα στο γόνατό του, αλλά και με το να βρίσκεται συνέχεια στο στόχαστρο του καθεστώτος. «Δεν φοβόμουν, ήμουν τόσο δημοφιλής, είχα τον κόσμο μαζί μου. Δεν θα με σκότωναν, δεν θα μπορούσαν να με απαγάγουν, όπως έκαναν με άλλους συμπατριώτες μου». Από την άλλη βέβαια, η δολοφονία χαρακτήρα είναι πιο εύκολη. Θα κυκλοφορήσει η φήμη ότι είναι ομοφυλόφιλος, επειδή είχε πολύ καλή σχέση με έναν διάσημο ραδιοφωνικό παραγωγό τον Τούτι Μαραβίγια. Ότι είναι ναρκομανής, ότι είναι μέθυσος. Το 1982 θα μείνει εκτός εθνικής Βραζιλίας από την υπέροχη εκείνη εθνική. Ο Τέλε Σαντάνα δεν θα τον πάρει. Επίσημος λόγος ότι δεν βρίσκεται σε καλή κατάσταση. Ο ίδιος λέει ότι ο λόγος ήταν η ζωή του και η στάση του. Η κυβέρνηση δεν τον ήθελε και ο Σαντάνα δεν είχε αντίρρηση, καθώς κι ο ίδιος ως λάτρης της πειθαρχίας δεν τον συμπαθούσε. Ο Σαντάνα επέμενε ότι όλα αυτά δεν ίσχυαν και ήταν αποκλειστικά η στάση ζωής του. «Κάθομαι σπίτι και με λένε ομοφυλόφιλο, αν έβγαινα έξω και έπινα με γυναίκες θα με λέγανε αλήτη», θα πει αηδιασμένος τόσο από το κυνηγητό, όσο και από τη συντηρητική κοινωνία της χώρας.

Ο Βασιλιάς έπαιξε σχεδόν όλα του τα ματς στην αγαπημένη του Ατλέτικο Μινέιρο. Τα περάσματά του από άλλους συλλόγους ήταν σύντομα και η περιπέτεια του στην Ευρώπη χωρίς επιτυχία, καθώς οι τραυματισμοί δεν τον άφηναν να παίξει πλέον σε υψηλό επίπεδο. Πολλές φορές ένιωσε μόνος και απογοητευμένος. Δεν μπορούσε να βρει στήριξη. Αλλά δεν το μετάνιωσε ποτέ και ακόμα και δεκαετίες μετά, συνεχίζει να υποστηρίζει τις απόψεις του, να συμμετέχει στα κοινά. «Μόνο οι καλλιτέχνες με στήριζαν και αυτοί σιωπηλά», θα πει. «Το ποδόσφαιρο ήταν πάντα σεξιστικό και συντηρητικό. Δεν αποδέχεται άτομα με πολιτικές θέσεις, άτομα που σκέφτονται. Με κυνήγησαν γιατί ήμουν αντιφρονούντας, αλλά ως δημόσιο πρόσωπο έπρεπε να αντιστέκομαι στο στρατιωτικό καθεστώς για να επιταχυνθεί η δημοκρατική διαδικασία. Η απολυταρχία κάνει την κοινωνία χαζή».