Μπορεί η ιστορία της εθνικής Ιταλίας να είναι γεμάτη τίτλους και συχνές παρουσίες σε μεγάλους τελικούς αλλά αυτά τα συναντάμε κυρίως στα Παγκόσμια Κύπελλα, εκεί που η ‘Σκουάντρα Ατζούρα’ έχει τέσσερις κατακτήσεις και δυο επιπλέον παρουσίες σε τελικό. Στα ευρωπαικά πρωταθλήματα οι επιτυχίες δεν είναι τόσο συχνές. Στα 60 χρόνια του θεσμού, οι Ιταλοί έχουν φτάσει στον τελικό τρεις φορές κι έχουν φύγει με το τρόπαιο μόνο τη μια εξ αυτών, το 1968, σε μια διοργάνωση που δεν θυμίζει σε τίποτα το Euro που παρακολουθούμε φέτος αλλά και τα τελευταία χρόνια.
5 Ιουνίου 1968. Στη Νάπολη κάνει σέντρα το τρίτο ευρωπαικό πρωτάθλημα της ιστορίας με έναν… ημιτελικό. Όχι, δεν διαβάσατε λάθος. Την εποχή εκείνη δεν υπήρχαν ούτε όμιλοι, ούτε φάση των ’16’, ούτε καν προημιτελικά. Η τελική φάση του Euro περιλάμβανε τέσσερις μόνο ομάδες και ουσιαστικά ήταν ένα κλασικό Final-Four με τέσσερα παιχνίδια, αφού τότε υπήρχε ακόμα και μικρός τελικός. Ακόμα και η ανάθεση του τουρνουά έγινε τελευταία στιγμή, αφού η ΟΥΕΦΑ περίμενε να δει ποιες ομάδες θα προκριθούν ώστε να επιλέξει μια από αυτές για να φιλοξενήσει το μεγάλο (μεταφορικά) τουρνουά της.
Οι ομάδες που κατάφεραν να φτάσουν ως τα τελικά της Ιταλίας εκτός από τη διοργανώτρια ήταν η Σοβιετική Ένωση, η Γιουγκοσλαβία και η Αγγλία. Για να βρεθούν εκεί, είχαν τερματίσει πρώτες στον όμιλο των προκριματικών τους (8 όμιλοι από 4 ομάδες) και στη συνέχεια είχαν επικρατήσει στον κάτι-σαν-προημιτελικό, όπου αντιμετώπισαν την πρώτη κάποιου άλλου ομίλου σε διπλά παιχνίδια.
Η κλήρωση των ημιτελικών έβγαλε από τη μια τους Άγγλους απέναντι στους Γιουγκοσλάβους, εκεί όπου οι παγκόσμιοι πρωταθλητές τότε Άγγλοι κλασικά τα θαλάσσωσαν, ξεκινώντας το εντυπωσιακό σερί των αποτυχιών που όλοι πλέον γνωρίζουμε, και από την άλλη τους οικοδεσπότες απέναντι στους Σοβιετικούς. To συγκεκριμένο ζευγάρι είχε ήδη μια σημαντική προιστορία, αφού οι Ιταλοί μετρούσαν δυο σερί αποκλεισμούς στα προηγούμενα τουρνουά. Στα προκριματικά του Euro 1964 οι Σοβιετικοί τους είχαν αφήσει έξω, νικώντας 2-0 στη Μόσχα και παίρνοντας μια ισοπαλία στη Ρώμη, ενώ και στο Μουντιάλ του 1966 οι Ιταλοί ηττήθηκαν στη φάση των ομίλων με 1-0 και σε συνδυασμό με τη ντροπιαστική ήττα από τη Βόρεια Κορέα που ακολούθησε, πήραν το δρόμο της επιστροφής από πολύ νωρίς. Μια αποτυχία που δεν αντιμετωπίστηκε χαλαρά από μια χώρα που ζούσε και ζει για το ποδόσφαιρο. Κατά την επιστροφή από την Αγγλία, δεκάδες άνθρωποι υποδέχτηκαν την αποστολή με φρούτα και χαλασμένες ντομάτες, τα οποία και εκτόξευσαν προς το λεωφορείο της ομάδας.
Οι Ιταλοί γνώριζαν πως μια τρίτη συνεχόμενη σφαλιάρα από τον ίδιο αντίπαλο, και μάλιστα μπροστά σε ένα κοινό 70.000 συμπατριωτών τους, θα προκαλούσε ακόμα χειρότερες αντιδράσεις, γι’αυτό και κατέβηκαν σε εκείνον τον ημιτελικό αποφασισμένοι να προκριθούν πάση θυσία. Αυτό όμως δεν ήταν καθόλου απλή υπόθεση, καθώς η Σοβιετική Ένωση εκείνης της εποχής συγκαταλεγόταν ανάμεσα στις κορυφαίες δυνάμεις του κόσμου. Το έργο των γηπεδούχων έγινε ακόμα πιο δύσκολο αφού στα πρώτα κιόλας λεπτά του αγώνα ο σπουδαίος αρχηγός της Μίλαν, Τζιάνι Ριβέρα, τραυματίστηκε σε μια διεκδίκηση της μπάλας και αναγκάστηκε να αποχωρήσει. Μιας και αλλαγές δεν υπήρχαν ακόμα, οι λειψοί πλέον Ιταλοί αναγκάστηκαν να υποχωρήσουν.
Το δεύτερο ημίχρονο ήταν σε μεγάλο βαθμό μονόλογος των Σοβιετικών αλλά η άμυνα των Ιταλών κατάφερε να παραμείνει απροσπέλαστη (ω, τι έκπληξη). Σημαντικό ρόλο σε αυτό έπαιξε και η παρουσία κάτω από τα δοκάρια του μετέπειτα θρύλου, Ντίνο Τζοφ, που στα 26 του τότε αγωνιζόταν μόλις για 3η φορά με τη φανέλα της εθνικής. Όπως θυμάται ο ίδιος: “Ήταν πολύ ξεχωριστό παιχνίδι για μένα γιατί τότε έπαιζα και στη Νάπολι και ο αγώνας διεξαγόταν εκεί. Μείναμε με παίκτη λιγότερο από πολύ νωρίς και επειδή δεν είχε αλλαγές εκείνη την εποχή, παίξαμε όλο το ματς με 10 παίκτες. Γι’αυτό και επικεντρωθήκαμε στην άμυνα”.
Μετά τα πρώτα άσφαιρα 90 λεπτά ακολούθησαν άλλα 30 λεπτά παράτασης χωρίς να αλλάξει κάτι και ο αγώνας ολοκληρώθηκε με το σκορ στο 0-0. Τότε ακολούθησε κάτι που κανένας σύγχρονος ποδοσφαιρόφιλος δεν μπορεί εύκολα να χωνέψει. Πέναλτι δεν υπήρχαν (καθιερώθηκαν στο Euro 1976) αλλά το παιχνίδι έπρεπε με κάποιο τρόπο να κριθεί. Και κρίθηκε με τον δεύτερο πιο παιδικό τρόπο που θα μπορούσε, πίσω μόνο από το να έπαιζαν οι αρχηγοί την πρόκριση στο πέτρα-ψαλίδι-χαρτί: Με ένα κέρμα.
Το ακόμα πιο σοκαριστικό είναι ότι το όλο σκηνικό δεν έλαβε χώρα μπροστά σε όλο τον κόσμο, αφού ο διαιτητής κάλεσε τους δυο αρχηγούς στα αποδυτήρια, για να αποφασίσουν εκεί ποιος θα είναι ο νικητής! Ο αρχηγός της Ίντερ και της Ιταλίας, Τζατσίντο Φακέτι, περιγράφει: “Εγώ, ο Ρώσος αρχηγός και δυο εκπρόσωποι από κάθε ομάδα ακολουθήσαμε τον Γερμανό διαιτητή στα αποδυτήρια. Εκεί έβγαλε ένα παλιό, σκουριασμένο κέρμα και με ρώτησε ‘κόρωνα ή γράμματα’. Διάλεξα γράμματα και αποδείχτηκα σωστός. Τότε άρχισα να ανεβαίνω τις σκάλες τρέχοντας, γιατί 70.000 θεατές περίμεναν στις κερκίδες να ακούσουν το αποτέλεσμα. Με το που με είδαν να βγαίνω πανηγυρίζοντας, έγινε χαμός. Είχαμε περάσει στον τελικό.”
Από τις διαθέσιμες διηγήσεις δεν μπορέσαμε ποτέ να μάθουμε αν ο αρχηγός των Σοβιετικών, ο επιθετικός της ΤΣΣΚΑ Μόσχας, Άλμπερτ Σεστερνιόφ, πρόλαβε να πει κάτι ή να φέρει κάποια αντίρρηση στα όσα διαδραματίστηκαν μπροστά τους μέσα σε λίγα δευτερόλεπτα. Ακόμα κι αν αντέδρασε πάντως, το αποτέλεσμα δεν άλλαξε.
Τρεις ημέρες αργότερα στη Ρώμη η Ιταλία αντιμετώπισε τη Γιουγκοσλαβία στον μεγάλο τελικό. Για άλλη μια φορά το 90λεπτο δεν έβγαλε νικητή, αφού οι φιλοξενούμενοι προηγήθηκαν λίγο πριν τη λήξη του ημιχρόνου αλλά ένα γκολ του Ντομενγκίνι στο 80′ έσωσε τους γηπεδούχους από την ήττα. Σε μια παραλλαγή του κανονισμού, που θυμίζει πολύ τα λατινοαμερικάνικα διοργανωτικά μπάχαλα, ο τελικός δεν κρίθηκε κι αυτός με τη ρίψη κέρματος. Οι δυο ομάδες επέστρεψαν στο ίδιο γήπεδο δυο μέρες μετά για να παίξουν επαναληπτικό. Εκεί οι Ιταλοί φάνηκαν πιο ξεκούραστοι και με δυο γρήγορα γκολ, ένα από τον Ρίβα κι ένα από τον Πιέτρο Αναστάσι, επικράτησαν με 2-0 και πανηγύρισαν το πρώτο και μοναδικό έως τώρα ευρωπαικό τρόπαιο τους.
Πενήντα-τρία χρόνια αργότερα η ‘Σκουάντρα Ατζούρα’ βρίσκεται ξανά στα ημιτελικά ενός Euro. Αν θέλει να επαναλάβει την επιτυχία του 1968 θα πρέπει πάντως να βρει τρόπο να κερδίσει την Ισπανία εντός αγωνιστικού χώρου, αφού οι εποχές που ένας ημιτελικός ευρωπαικού πρωταθλήματος κρινόταν στα αποδυτήρια από τον τρόπο που προσγειωνόταν στο χέρι του διαιτητή ένα τυχαίο κέρμα έχουν περάσει εδώ και πολλές δεκαετίες.