Σύμφωνα με έναν ορισμό, πρόληψη είναι η παράλογη πεποίθηση ότι μια συγκεκριμένη συμπεριφορά συνδυάζεται με το αποτέλεσμα ενός γεγονότος. Όσοι είμαστε λιγουλάκι προληπτικοί και αλλάζουμε θέσεις όταν παίζει η ομάδα μας ή δεν μιλάμε σε κάποιον επιβεβαιωμένο γρουσούζη τη μέρα ενός μεγάλου αγώνα, γνωρίζουμε ότι η λέξη “παράλογη” είναι λανθασμένη. Ας είναι. Εμείς ξέρουμε καλύτερα. Οι ψυχολόγοι εξηγούν ότι η πρόληψη, το γούρι, δίνει στον άνθρωπο τον απαραίτητο έλεγχο που χρειάζεται στη ζωή του, νιώθει ότι αυτός είναι που επηρεάζει τις καταστάσεις και όχι τρίτοι παράγοντες που δεν ελέγχονται. Και όσο περίεργο και αν ακούγεται, υπάρχουν έρευνες που επιβεβαιώνουν ότι οι προλήψεις βοηθούν στην απόδοση των αθλητών. Όχι με μεταφυσικό τρόπο βέβαια. Σύμφωνα με το άρθρο “Keep Your Fingers Crossed!: How Superstition Improves Performance” που δημοσιεύτηκε το 2010 στο περιοδικό Psychological Science, κάποιες προλήψεις, όπως μια συγκεκριμένη κίνηση ή μια φράση, βελτίωσαν την απόδοση των συμμετεχόντων σε διάφορους τομείς. Ο λόγος είναι ότι η πρόληψη προκαλεί αλλαγές στην αυτοαποτελεσματικότητα. Η αυτοπεποίθηση ενισχύεται πριν αρχίσει ο αθλητής την προσπάθειά του και , ως αποτέλεσμα, μπορεί να βελτιωθεί και η απόδοση.
Φυσικά αυτό μπορεί να έχει και ανάποδα αποτελέσματα. Ο αθλητής να δώσει μεγαλύτερη σημασία στο γούρι, την πρόληψη, παρά στον ίδιο τον εαυτό του και έτσι να της χαρίσει ακόμα μεγαλύτερη σημασία στο μυαλό του. Αντί ο προληπτικός να έχει αυτός τον έλεγχο (δίνοντας στον εαυτό την ψυχολογική ώθηση που χρειάζεται), τον έλεγχο παίρνει η “ιεροτελεστία” και αυτό του δημιουργήσει εμμονές. Όλοι μας γνωρίζουμε τέτοιες περιπτώσεις αθλητών ή προπονητών, που ξέφυγαν κομματάκι με τα γούρια τους. Από γούρικα σακάκια, σκούφους και δερμάτινα, από μαύρες γάτες, από νεκροφόρες, μέχρι τον αγιασμό από το τάδε μοναστήρι, τα παραδείγματα είναι πολλά. Όταν το γούρι ή οποιαδήποτε ιεροτελεστία γίνει εμμονή, τα αποτελέσματα είναι αρνητικά. Αφήνουμε εδώ τα επιστημονικά και ταξιδεύουμε στο θέμα μας, στην Ιταλία, στο θερμό καλοκαίρι του 1990.
Η παγκόσμια πρωταθλήτρια Αργεντινή έχει στον πάγκο της τον Κάρλος Μπιλάρδο, έναν εξαιρετικό προπονητή που εκτός των άλλων έχει δύο ακόμα χαρακτηριστικά. Το ένα είναι ότι θα κάνει οτιδήποτε μπορεί για να κερδίσει έναν αγώνα. Θα χρησιμοποιήσει οποιονδήποτε τρόπο. Ακόμα και πιθανώς να βάλει κάτι στο ποτό του αντιπάλου. Το άλλο είναι ότι ο Μπιλάρδο είναι ένας απίστευτα προληπτικός τύπος. Σε σημείο παράνοιας.
Η Αργεντινή δεν θα ξεκινήσει καλά στη διοργάνωση, θα χάσει στην πρεμιέρα των ομίλων από το Καμερούν με το γκολ του Ομάμ Μπιγίκ. Θα επικρατήσει επί της Σοβιετικής Ένωσης με 2-0, αλλά το ματς θα έχει διαιτητική μουρμούρα. Το 1-1 στο τελευταίο ματς με τη Ρουμανία φέρνει την Αργεντινή να παίρνει τελικά την πρόκριση, αλλά ως μια από τις καλύτερες 3ες ομάδες. Αυτό τη φέρνει απέναντι στη Βραζιλία, εκεί που ο Κανίγια θα γράψει ιστορία με το γκολ του. Η νίκη με 1-0 θα γίνει τραγούδι για τους Αργεντίνους για πολλά χρόνια, κυρίως στα… πέτρινα χρόνια που οι οπαδοί της Αλμπισελέστε θα ψάχνουν τον νέο Μαραντόνα στα πόδια πολλών ταλαντούχων δεκαριών, μέχρι να έρθει ο Λιονέλ Μέσι και να περάσει από χίλια κύματα προτού διασώσει την κληρονομιά του. Οι προλήψεις φυσικά θα παίξουν και εδώ τον ρόλο τους. Στο ξενοδοχείο που διέμενε η Αργεντινή, το βράδυ πριν το ματς με τη Βραζιλία είχε έναν γάμο. Σύμφωνα με τη Βίβλο των Προλήψεων, Κεφάλαιο 25, οι νύφες φέρνουν γούρι. Ο Μπιλάρδο ξεσήκωσε τους παίκτες του, τους έβαλε σε σειρά και ένας ένας φίλησαν τη νύφη. Το αποτέλεσμα το είδαμε. Τι έχουν να πουν οι μη προληπτικοί τώρα;
Στους 8 η Αργεντινή αντιμετωπίζει τη Γιουγκοσλαβία. 5 το απόγευμα το κατακαλόκαιρο στη Φλωρεντία. Που μπορεί μεν να είναι πανέμορφη, αλλά έχει πολλή υγρασία, λίγο αέρα και υψηλές θερμοκρασίες το καλοκαίρι. Τερματοφύλακας της Αργεντινής είναι ο Σέρχιο Γκοϊκοτσέα. Όχι από επιλογή, αλλά από ανάγκη. Βασικός έχει ξεκινήσει ο Νέρι Πουμπίδο, παίκτης τότε της Ρεάλ Μπέτις. Δεν είναι όμως η στιγμή του, όπως το 1986 όταν και ήταν βασικός στην κατάκτηση του Μουντιάλ. Στο πρώτο του παιχνίδι απέναντι στο Καμερούν πνίγει την κεφαλιά του Ομάμ Μπιγίκ και ουσιαστικά χαρίζει τη νίκη στους Αφρικανούς. Στο δεύτερο παιχνίδι, απέναντι στη Σοβιετική Ένωση, ο Πουμπίδο τραυματίζεται σοβαρά πολύ νωρίς στο παιχνίδι. Η διοργάνωση τελειώνει για τον ίδιο. Ο Γκοϊκοτσέα, αναπληρωματικός του Πουμπίδο και στη Ρίβερ παλιότερα, μπαίνει στον αγωνιστικό χώρο. Ο Σέρχιο, μια που δεν έπαιζε στη Ρίβερ, είχε φύγει εδώ και περίπου δύο χρόνια για να παίξει μπάλα στην Κολομβία. Όμως τα γεγονότα στο πρωτάθλημα εκεί, με τη δολοφονία ενός διαιτητή μετά από εντολή του Πάμπλο Εσκομπάρ, είχαν ως αποτέλεσμα τη διακοπή του πρωταθλήματος. Όταν ο Γκοϊγκοτσέα μπήκε ως αλλαγή είχε να αγωνιστεί για περίπου 6 μήνες. Και ξεκινάει και στο ματς στη Φλωρεντία.
Η ζέστη αφόρητη όπως είπαμε. Τι άλλο να κάνεις; Θα πιεις νερό. Και θα ιδρώσεις. Και θα ζεσταθείς ξανά. Και θα ξαναπιείς νερό. Και θα ιδρώσεις. Καταλαβαίνετε πού το πάμε, έτσι; Το παιχνίδι δεν έλεγε να τελειώσει και όπως και πολλά ακόμα ματς στο ίσως χειρότερο από άποψη θεάματος Μουντιάλ όλων των εποχών φαινόταν ότι θα έχουμε παράταση. Ο φωτεινός πίνακας του Αρτέμιο Φράνκι είχε κάψει τα πίξελ με το 0-0 να μην αλλάζει. Και έτσι τελείωσαν τα 90 λεπτά. Και έτσι τελείωσαν και τα 120 λεπτά. Ετοιμαζόμαστε για πέναλτι. Ο Σέρχιο όμως είχε πιει πολύ νερό και είχε σκάσει ο άνθρωπος. Να πάει στα αποδυτήρια πριν τα πέναλτι δεν γινόταν σε καμία περίπτωση. Το λέει στους συμπαίκτες του, αυτοί μαζεύονται γύρω του και ο Σέρχιο κατουράει την γη της Τοσκάνης. «Το πλεονέκτημα είναι ότι όταν φοράς σορτσάκι, μπορείς να το τραβήξεις πάνω, να κάνεις σαν να τεντώνεσαι και δεν φαίνεται τόσο αηδιαστικό. Σήμερα, με τόσες πολλές κάμερες θα ήταν αδύνατο», θα πει χρόνια μετά σε συνέντευξή του.
Η διαδικασία των πέναλτι ξεκινά. Ο Σερισουέλα ευστοχεί. Ο τεράστιος Ντράγκαν Στόικοβιτς στέλνει την μπάλα στο οριζόντιο δοκάρι. Μπουρουτσάγκα και Προσινέτσκι δεν λαθεύουν. Το άλλο μεγάλο 10αρι, ο Ντιέγκο Αρμάντο Μαραντόνα εκτελεί ένα πανάθλιο πέναλτι στα χέρια του Ίβκοβιτς. Ο Σαβίτσεβιτς φέρνει το παιχνίδι στην ισορροπία. Τα πράγματα γίνονται ακόμα χειρότερα όταν ο Τρόγλιο στέλνει την μπάλα στο δοκάρι. Εκεί αναλαμβάνει ο Γκοϊκοτσέα, αποκρούει το 4ο και το 5ο πέναλτι της Γιουγκοσλαβίας και γίνεται ήρωας, μια που ο Ντεσότι ευστοχεί ενδιάμεσα. Οι συμπαίκτες του τον παίρνουν αγκαλιά και ο μόνιμα αναπληρωματικός τερματοφύλακας ζει τη στιγμή του. O Σέρχιο μπαίνει σε ένα μικρό κλαμπ με παίκτες της Αργεντινής με τα περισσότερα σωσμένα πέναλτι σε έναν αγώνα. Εκεί προστέθηκαν ο “δικός μας” Κάρλος Ρόα, ο Σέρχιο Ρομέρο και φυσικά ο ρέκορντμαν Εμιλιάνο Μαρτίνες.
Η Αργεντινή φτάνει στον μεγάλο ημιτελικό με την Ιταλία. Ένα παιχνίδι που γράφει ιστορία. Όχι φυσικά για το θέαμά του, αλλά για τα όσα συμβαίνουν εξαιτίας της παρουσίας του Μαραντόνα. Την αγάπη του κόσμου του συλλόγου του, της Νάπολι, αλλά και ταυτόχρονα το εθνικό φρόνημα των Ιταλών. Με αυτά θα ασχοληθούμε μια άλλη φορά. Σήμερα, ήρωάς μας είναι ο Σέρχιο. Και φυσικά τα γούρια. Όπως έχει πει ο Άλφιο Μπασίλε, ένας ακόμα μεγάλος προπονητής (και διάδοχος του Μπιλάρδο στον πάγκο της Αργεντινής όπως θα δούμε αργότερα) της χώρας: «Όταν κάτι λειτουργεί, τότε το διατηρείς. Μόνο όταν ένα γούρι δεν λειτουργήσει για δύο φορές, το αλλάζεις». Αυτά δεν θα τα βρεις πουθενά φίλε αναγνώστη σε peer reviewed επιστημονικά περιοδικά, αλλά στο πανεπιστήμιο της ζωής, στο οποίο καθηγητής είναι κι ο “Κόκο” Μπασίλε.
Και αν ο Μπασίλε είναι καθηγητής, πρύτανης είναι ο Μπιλάρδο. Σίγουρα είχε δει τι έγινε στη Φλωρεντία και σίγουρα το σημείωσε στο μαύρο βιβλίο των ποδοσφαιρικών βουντού του. ΟΚ, δεν γνωρίζουμε αν υπάρχει κάτι τέτοιο, το βγάλαμε από το μυαλό μας, αλλά δεν θα ήταν περίεργο να σημείωνε κάπου όλα τα γούρια. Το ματς με την Ιταλία γίνεται όπως είπαμε στη Νάπολη, αρκετά πιο νότια από τη Φλωρεντία. Μπορεί ο ημιτελικός να ξεκινάει στις 8 το βράδυ, αλλά ζέστη υπάρχει. Αυτή τη φορά όμως δεν έχει σημασία. Ακόμα και χιόνι να έριχνε, ο τερματοφύλακας της Αλμπισελέστε δεν θα άλλαζε συμπεριφορά.
Η Ιταλία προηγήθηκε με τον ήρωά της Τότο Σκιλάτσι, που έφυγε από τη ζωή πρόσφατα, και η Αργεντινή ισοφάρισε με τον ξανθό της άγγελο Κλαούντιο Κανίγια. Το ματς πήγε στην παράταση και εκεί ο Μπιλάρδο εκτός από τις τεχνικές οδηγίες, έκανε και τη μεγάλη κίνηση στη σκακιέρα των προπονητών. Υπενθύμισε στον Γκοϊκοτσέα να πίνει πολύ νερό. Αν και ο Σέρχιο το είχε κι αυτός στο μυαλό του. Παραδέχεται ότι στο παιχνίδι με την Γιουγκοσλαβία υπήρχε πραγματική ανάγκη, αλλά στο ματς με την Ιταλία εξανάγκασε τον εαυτό του να φουσκώσει και να ξαλαφρώσει. Το παιχνίδι πήγε στα πέναλτι. O Μπαρέζι σκοράρει, ο Γκοϊκοτσέα βάζει τα χέρια και παραλίγο να πιάσει το πέναλτι του Μπάτζιο (προμήνυμα για τέσσερα χρόνια αργότερα), αλλά η μπάλα καταλήγει στα δίχτυα. Οι Αργεντίνοι είναι ψύχραιμοι και ευστοχούν στα δικά τους. Είμαστε πλέον στο 3-3. Εκεί που στο ματς με τη Γιουγκοσλαβία έπιασε δουλειά ο Σέρχιο. Αποκρούει το πέναλτι του Ντοναντόνι, ο Μαραντόνα δεν αστοχεί αυτή τη φορά και ο Σέρχιο πιάνει και το τελευταίο πέναλτι του Σερένα. Δεν χρειάζεται 5ο από τους συμπαίκτες του. Η Αργεντινή είναι στον τελικό για δεύτερη συνεχόμενη φορά, ξανά με ήρωα τον Γκόικο.
Κανείς δεν ξέρει τι θα γινόταν στον τελικό, αν ο Μεξικανός διαιτητής Κοντεσάλ δεν έδινε ένα αμφισβητούμενο πέναλτι στο 85ο λεπτό υπέρ της Δυτικής Γερμανίας. Ο Γκοϊκοτσέα δεν είχε προλάβει να κάνει το τελετουργικό του κατούρημα, έπεσε σωστά, αλλά δεν μπορούσε να κάνει κάτι παραπάνω. Αν είχε διατηρηθεί το 1-1, ίσως η ιστορία να είχε γραφτεί διαφορετικά στα πέναλτι. Η Δυτική Γερμανία κατέκτησε εκείνο το Μουντιάλ, παρά τις προσπάθειες του αναπληρωματικό τερματοφύλακα. Το γούρι όμως δεν σταμάτησε εκεί. Ο Μπιλάρδο έφυγε από την εθνική, ο Μπασίλε, όπως είπαμε, ήρθε και ο Γκοϊκοτσέα παρέμεινε βασικός. Μαζί του η ομάδα κατέκτησε το Κόπα Αμέρικα του 1991, αλλά λόγω του τρόπου διεξαγωγής ως πρωταθληματάκι, δεν είχαμε διαδικασία πέναλτι. Το τρικ όμως συνεχίστηκε και μάλιστα με υπέροχα συμπτωματικό τρόπο. Το γούρι ξεκίνησε στο στάδιο Αρτέμιο Φράνκι με τη Γιουγκοσλαβία και επαναλήφθηκε στο Κύπελλο Αρτέμιο Φράνκι, το γνωστό και ως Φιναλίσιμα. Το κύπελλο μεταξύ του νικητή του Κόπα Αμέρικα και του Εuro. Το 1993 στη Μαρ ντε Πλάτα, η κάτοχος του Κόπα Αμέρικα 1991 και η κάτοχος του Euro 1992 βρέθηκαν αντιμέτωπες στη Μαρ ντε Πλάτα. Αργεντινή και Δανία ήρθαν 1-1, ο Σέρχιο ήπιε μπόλικο νεράκι και έκανε τη δουλίτσα του στο χορτάρι (με δύο τρόπους), πιάνοντας ξανά δύο πέναλτι των Δανών.
Και το γούρι συνεχίστηκε και στο Κόπα Αμέρικα του 1993 στα γήπεδα του Εκουαδόρ, εκεί που υπήρχαν νοκ άουτ και φυσικά πέναλτι. Η Αργεντινή έφτασε στα προημιτελικά και εκεί αντιμετώπισε τη Βραζιλία. Το ματς έληξε 1-1 και μετά από 10 συνεχόμενα εύστοχα πέναλτι από τους παίκτες των δύο ομάδων, ο Γκόικο έπιασε το 11ο πέναλτι, αυτό του Μποϊαντέιρο, και χάρισε την πρόκριση στα ημιτελικά. Ήταν η ώρα της Κολομβίας, μιας σπουδαίας ομάδες με Ρινκόν, Ασπρίγια και Βαλντεράμα. Το τελικό 0-0 οδήγησε τις ομάδες στα πέναλτι. Μπόλικο νεράκι και επανάληψη του προημιτελικού. 10 σερί εύστοχα πέναλτι από Αργεντινή και Κολομβία. Το 11ο του Αριστισάμπαλ το έπιασε ο τερματοφύλακας της Αργεντινής. Στον τελικό, χάρη στα δυο γκολ του Μπατιστούτα, ο Γκοϊκοτσέα δεν χρειάστηκε να φουσκώσει. Η Αργεντινή κατέκτησε το Κόπα Αμέρικα για δεύτερη συνεχόμενη φορά και ο τερματοφύλακας πάλι είχε παίξει τεράστιο ρόλο. Τα γούρια και οι προλήψεις δικαιώθηκαν. Ήταν ο τελευταίος τίτλος της χώρας για πάρα πολλά χρόνια. Μέχρι και το 2021, η Αλμπισελέστε πότιζε με φαρμάκι τους φίλους της. Χρειάστηκε να έρθει ο Λιονέλ Μέσι, ο Λιονέλ Σκαλόνι και ακόμα ένας σημαντικός τερματοφύλακας για να φτιάξουν τη νικήτρια Αργεντινή του σήμερα. Ο “Ντίμπου” Μαρτίνες που μπορεί να μην πίνει πολύ νερό, αλλά έχει κι αυτός τη δική του εξειδίκευση. Να σπάει τα νεύρα των αντιπάλων. Το πιο εντυπωσιακό είναι ότι όπως παραδέχεται ο Γκοϊκοτσέα, πριν από εκείνο το ματς με τη Γιουγκοσλαβία δεν είχε ιδιαίτερα καλό ποσοστό στα πέναλτι. Το μόνο που χρειαζόταν για να μεταμορφωθεί ήταν λίγο (πολύ) νερό.