Τα αμέτρητα, δαιδαλώδη σοκάκια της παλιάς πόλης του Σαν Σεμπαστιάν είναι πλημμυρισμένα από κόσμο. Τα γραφικά στενά, που είναι γεμάτα από μικρά μαγαζιά, μπαρ και εστιατόρια, είναι σχεδόν αδιαπέραστα από νωρίς το πρωί. Για να διασχίσεις κάποιο απ’αυτά, πρέπει να σπρώξεις και να ζητήσεις συγγνώμη για κάποιο πατημένο πόδι δεκάδες φορές. Αν κοιτάξεις από ψηλά, αυτό που βλέπεις είναι μια θάλασσα ανθρώπων ντυμένων στα κόκκινα και τα μπλε.
Άνθρωποι όλων των ηλικιών στέκονται όρθιοι ο ένας δίπλα στον άλλο και συζητάνε κρατώντας στο ένα χέρι μια μπύρα και στο άλλο κάποιο τοπικό μεζεδάκι, που οι Βάσκοι αποκαλούν pintxos. Οι παρέες είναι ανάμεικτες και οι συνδυασμοί αμέτρητοι. Ανάμεσα τους ξεχωρίζεις αρκετά ζευγάρια που ο άντρας φοράει τα χρώματα της Αθλέτικ και η γυναίκα τα μπλε της Ρεάλ Σοσιεδάδ (ή το αντίστροφο). Σε ανύποπτες στιγμές, κάποια από τις παρέες παίρνει την πρωτοβουλία και ξεκινάει ένα σύνθημα της ομάδας της. Όλοι οι συνοπαδοί που βρίσκονται στο ίδιο στενό συγχρονίζονται αμέσως. Όση ώρα οι μεν εκδηλώνουν την αγάπη για το σύλλογο τους, οι δε τους χαζεύουν πίνοντας και τσιμπολογώντας. Με το που τελειώνει το σύνθημα-τραγούδι, οι αντίπαλοι απαντάνε με ένα δικό τους. Πιο δυνατά, πιο παθιασμένα.
Λίγες ώρες, αρκετές ηχητικές κόντρες και αμέτρητες μπύρες μετά, όλοι μαζί θα ξεκινήσουν τη μεγάλη πορεία προς το γήπεδο. Θα επιβιβαστούν στα ίδια λεωφορεία, θα συνεχίσουν να φωνάζουν συνθήματα κυριολεκτικά μέσα στο αυτί των αντιπάλων, θα μπούνε μαζί στις κερκίδες, θα κάτσουν δίπλα-δίπλα και θα υποστηρίξουν ο καθένας με το δικό του τρόπο την ομάδα του, προσπαθώντας πάντα να ξεπεράσουν τη στήριξη των αντιπάλων.
Όλη η παραπάνω περιγραφή το πιθανότερο είναι πως μοιάζει με αποκύημα της φαντασίας κάποιου πολύ ρομαντικού φιλάθλου. Δεν είναι. Είναι η πραγματικότητα που βιώνει όποιος τυχερός βρίσκεται στο Σαν Σεμπαστιάν (ή στο Μπιλμπάο), τη μέρα που διεξάγεται ένα βασκικό ντέρμπι. Όταν δηλαδή η Ρεάλ Σοσιεδάδ αντιμετωπίζει την Αθλέτικ Μπιλμπάο.
Το παιχνίδι ανάμεσα στις δυο μεγαλύτερες ομάδες της Χώρας των Βάσκων μπορεί να χαρακτηρίζεται τυπικά ως ντέρμπι αλλά οι ομοιότητες του με τα υπόλοιπα ντέρμπι του πλανήτη ουσιαστικά σταματάνε στο όνομα. Υπάρχει αγάπη για την ομάδα, υπάρχει πάθος για τη νίκη αλλά δεν υπάρχει μίσος για τον αντίπαλο και σίγουρα δεν υπάρχει βια. Αυτό που μετράει πάνω απ’όλα για τους οπαδούς των δυο ομάδων είναι η κοινή βασκική ταυτότητα. “Πρέπει να το ζήσεις για να το καταλάβεις. Βλέπεις φίλους, ζευγάρια και οικογένειες μοιρασμένες στο γήπεδο, να το ζούνε μαζί. Φυσικά υπάρχει αντιπαλότητα αλλά είναι υγιής” δηλώνει σχετικά ο αρχηγός της Σοσιεδάδ, Τσάβι Πριέτο.
Κάποιες εποχές η αντιπάθεια του ενός για τον άλλον είναι πιο έντονη απ’ότι συνήθως και κάποιες άλλες η επιτυχία του ενός δίνει χαρά και στον άλλον (ειδικά στα ‘χρυσά’ για τους Βάσκους 80s, όταν οι δυο τους κατέκτησαν από 3 τρόπαια). Όπως πολύ εύστοχα σχολίασε κάποτε ο καθηγητής Άνχελ Ιτουριάγκα, που έχει γράψει και βιβλίο για την Αθλέτικ: “Οι δυο ομάδες είναι σαν αδέρφια, που απλά κάποιες φορές δεν τα πηγαίνουν τόσο καλά μεταξύ τους”.
Η ιστορία των δυο ομάδων είναι τόσο στενά συνδεδεμένη που η κάθε ενέργεια της μιας επηρεάζει άμεσα την άλλη. Μπορεί η Αθλέτικ να είναι διάσημη για την πολιτική της να μην αγοράζει παίκτες που δεν προέρχονται από τη Χώρα των Βάσκων αλλά λίγοι γνωρίζουν πως και η Σοσιεδάδ είχε ανάλογη φιλοσοφία μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 80′. Τότε ήταν που οι άνθρωποι της ομάδας από το Σαν Σεμπαστιάν συνειδητοποίησαν πως ήταν αδύνατον να κοντράρουν την Αθλέτικ στο θέμα της προσέλκυσης των ταλέντων της περιοχής. Η Αθλέτικ είναι μεγαλύτερη ομάδα από τη Ρεάλ απ’όλες τις απόψεις (ιστορία, κόσμο, οργάνωση, πόλη και πάνω απ’όλα μπάτζετ) και αυτό το πλεονέκτημα δεν το αφήνει ανεκμετάλλευτο όταν πρόκειται να αποκτήσει κάποιον ποδοσφαιριστή από την ήδη πολύ περιορισμένη ‘δεξαμενή’ παικτών που την ενδιαφέρει.
Έτσι, το 1989 η Σοσιεδάδ, ουσιαστικά για να επιβιώσει, αποφάσισε να αλλάξει τον δικό της άτυπο κανόνα και να προσεγγίσει και ξένους παίκτες, με μοναδική πλέον προϋπόθεση να μην είναι Ισπανοί (και αυτό το ‘φράγμα’ έπεσε μερικά χρόνια αργότερα, το 2002, όταν απέκτησε τον Μπορις από την Οβιέδο). Ο Άγγλος Τζον Άλντριτζ της Λίβερπουλ ήταν ο πρώτος μη Βάσκος που φόρεσε τη φανέλα της και αυτός που με την επιτυχία του (έβαλε 40 γκολ σε 75 ματς) άνοιξε το δρόμο και για τους επόμενους.
Αν προσπαθήσει να εστιάσει κάποιος στις φορές που το εξαιρετικό κλίμα μεταξύ των δυο γειτόνων χάλασε λίγο, θα ανακαλύψει ότι η αιτία ήταν πάντα η ίδια: Η απόκτηση από την Αθλέτικ κάποιου ταλέντου της Σοσιεδάδ, μια εξέλιξη που έχει σημειωθεί 13 φορές στο παρελθόν. “Η Αθλέτικ πάντα έπαιρνε παίκτες από τη Σοσιεδάδ”, είπε ο Άντονι Γκοϊκοετσέα και συνέχισε: “Η Ρεάλ Σοσιεδάδ κάποιες φορές νιώθει εξοργισμένη εξαιτίας αυτού αλλά δεν έχει άλλη επιλογή. Γι’αυτό κιόλας μερικές φορές βάζει στα συμβόλαια της ρήτρα ‘αντι-Αθλέτικ’, για να τους αποτρέψει να υπογράψουν μετά σ’εμάς”.
Η πιο διάσημη περίπτωση αρπαγής παίκτη είναι αυτή του Γιοσέμπα Ετσεμπερία. Μπορεί όλος ο κόσμος να τον ξέρει πλέον ως μια από τις σημαίες της Αθλέτικ αλλά ο Ετσεμπερία είχε ξεκινήσει την καριέρα του από τη Σοσιεδάδ. Όταν η Αθλέτικ κατάλαβε πόσο καλός ήταν, τον προσέγγισε, τον δελέασε και κατάφερε να τον αποκτήσει πριν καν κλείσει τα 18. Η μεταγραφή αποτέλεσε την αφορμή για να χαλάσουν οι σχέσεις των δυο συλλόγων για αρκετό καιρό, αφού η Σοσιεδάδ θεώρησε ότι οι γείτονες χαλούσαν τη ‘συμφωνία κυρίων’ που είχαν οι δυο ομάδες, σύμφωνα με την οποία δεν επιτρεπόταν οι κρούσεις προς τα πιτσιρίκια των ακαδημιών. Όταν ο Ετσεμπερία γύρισε να παίξει στο Ανοέτα ως αντίπαλος, οι οπαδοί τον περίμεναν με πανό που τον αποκαλούσαν μισθοφόρο και χαρτονομίσματα που είχαν πάνω τη φάτσα του ενώ δεν έλειψαν ακόμα και οι ρίψεις αντικειμένων, που επέφεραν βαρύ χρηματικό πρόστιμο στη Σοσιεδάδ.
Μια ανάλογη περίπτωση, με πολύ μικρότερη ένταση για την ώρα, βιώνει ξανά αυτή την εποχή η Χώρα των Βάσκων. Ο Ινίγο Μαρτίνεθ ανδρώθηκε στο Σαν Σεμπαστιάν, έπαιξε σχεδόν 300 παιχνίδια με τη φανέλα της Σοσιεδάδ και προοριζόταν να γίνει ο επόμενος αρχηγός της. Όλα αυτά μέχρι πέρσι. Από τον Γενάρη και μετά, έχει μπει κι αυτός στη λίστα των “μισθοφόρων” και “πουλημένων”, αυτών που προτίμησαν το καλύτερο συμβόλαιο στο Μπιλμπάο από μια θέση στην ιστορία της Σοσιεδάδ.
Ο Ινίγο Μαρτίνεθ σε προηγούμενο βασκικό ντέρμπι, όταν φορούσε ακόμα τη φανέλα της Σοσιεδάδ
Για να καλύψει το κενό του Λαπόρτ που πήγε στη Μάντσεστερ Σίτυ, η Αθλέτικ ξόδεψε 32 εκατομμύρια για να πληρώσει τη ρήτρα του, ένα ποσό που κάνει τον Μαρτίνεθ την πιο ακριβή μεταγραφή στην ιστορία των Βάσκων. Απαντώντας στις κατηγορίες των οπαδών της Σοσιεδάδ, ο ίδιος δήλωσε πως από μικρό παιδί ήταν Αθλέτικ, καθώς προέρχεται από μια μικρή πόλη που όλοι σχεδόν οι κάτοικοι της (ανάμεσα τους και όλη του η οικογένεια) στηρίζουν διαχρονικά τα ‘Λιοντάρια’ του Μπιλμπάο. Οι οπαδοί της Σοσιεδάδ δεν αποδέχονται αυτές τις δικαιολογίες, υπενθυμίζοντας του ότι το 2014 δήλωνε δημόσια με σιγουριά ότι δεν πρόκειται ποτέ να πάει “στους άλλους”.
Σήμερα το απόγευμα στο πανέμορφο Σαν Σεμπαστιάν θα διεξαχθεί το 142ο ντέρμπι των Βάσκων για το πρωτάθλημα (η Αθλέτικ μετράει 58 νίκες ενώ η Σοσιεδάδ έχει 46). Πλησιάζοντας στο τέλος μιας απογοητευτικής σεζόν, στην οποία και οι δυο έμειναν μακριά από τις θέσεις που οδηγούν στην Ευρώπη, το σημερινό ντέρμπι φαίνεται σαν μια καλή ευκαιρία ώστε να κλείσει η χρονιά με μια θετική ανάμνηση.
Το ρεπορτάζ από το Ανοέτα λέει ότι ο Ινίγο Μαρτίνεθ δεν θα έχει μια ευχάριστη νύχτα, αφού οι οπαδοί της πρώην ομάδας του έχουν ετοιμάσει γι’αυτόν την κλασική υποδοχή: πανό, συνθήματα, γιούχα και το πρόσωπο του τυπωμένο σε χαρτονομίσματα. Πέρα απ’αυτή τη λεπτομέρεια όμως, όλα τα υπόλοιπα αναμένεται να είναι ίδια, όπως σε κάθε ντέρμπι των δυο ομάδων: Μπύρες, pintxos, συνθήματα, χαβαλές, κοντρίτσες και κοινή πορεία προς το γήπεδο. Το ποδόσφαιρο όπως θα έπρεπε να είναι παντού.