Ο ταπεινός Τοστάο που έβλεπε τον Πελέ με κλειστά μάτια

Συνήθως, στις κορυφαίες ομάδες που έχει δει ποτέ ο πλανήτης υπάρχει μια αδικία. Πολλές φορές εξαιρετικοί παίκτες καπελώνονται από τους σπουδαιότερους παίκτες όλων των εποχών, αυτούς που κάνουν τη διαφορά. Η Βραζιλία του 1970 έμεινε στην ιστορία για το ποδόσφαιρό της και φυσικά τον Πελέ. Η παρουσία όμως του Πελέ επισκίαζε κάποιους από τους συμπαίκτες του. Ίσως όχι τότε, αλλά σίγουρα περισσότερο με την πάροδο των ετών που οι αναμνήσεις ξεθώριασαν. Μία τέτοια περίπτωση είναι κι ο Εντουάρντο Γκονσάλβες ντε Αντράντε ή πιο γνωστός ως Τοστάο. Παρατσούκλι από το αντίστοιχο κέρμα, το μικρότερο τότε στην κυκλοφορία. Όχι γιατί ήταν μικρή η αξία του, αλλά εξαιτίας του μικρού του μέγεθος.

Ο Τοστάο γεννήθηκε στο Μπέλο Οριζόντε της Μίνα Γκεράις και μικρός έπαιξε μπάλα στην Αμέρικα Μινέιρο, πριν φύγει για την Κρουζέιρο. Αν κάποιος σας περιέγραφε έναν παίκτη που είχε ουσιαστικά μόνο το αριστερό, έκλεινε τα μάτια στις κεφαλιές, ήταν αργός σε μεγάλες αποστάσεις, δεν ήταν δυνατός και ήταν με το ζόρι λίγο παραπάνω από το 1.70, σίγουρα δεν θα πιστεύατε ότι ήταν κάποιος σπουδαίος παίκτης. Έτσι όμως περιγράφει τον εαυτό του ο ίδιος στην αυτοβιογραφία του, πάντα σκληρός στην αυτοκριτική του, λέγοντας ότι τα πλεονεκτήματά του ήταν η πάσα του, η ντρίμπλα του και κυρίως ότι μπορούσε να διαβάσει σαν σκακιστής τις φάσεις και να βρίσκεται στο σωστό σημείο τη σωστή στιγμή. Ανεξάρτητα από το πόσο σκληρός με τον εαυτό του είναι ο Τοστάο, τα νούμερα είναι αμείλικτα και είναι υπέρ του. Σκόραρε 249 φορές σε 378 παιχνίδια στην Κρουζέιρο, ένα τεράστιο κατόρθωμα αν αναλογιστούμε ότι δεν έπαιζε πάντα ως καθαρόαιμος επιθετικός. Καταπληκτική τεχνική, μεγάλη ποδοσφαιρική νοημοσύνη και φυσικά τελειώματα.

Η μεγαλύτερη ατομική επιτυχία του Τοστάο ήταν το 1966, όταν στο τότε πρωτάθλημα Βραζιλίας (με μια περίεργη μορφή που δεν είναι ώρα να αναλύσουμε) συνάντησε στον τελικό τη Σάντος του τεράστιου Πελέ. Η Κρουζέιρο διέλυσε τη Σάντος στο πρώτο ματς με 6-2 και κέρδισε και το δεύτερο με 3-2, ένα τρομερό κατόρθωμα. Πρωταγωνιστής στο πρώτο πρωτάθλημα της ιστορίας της, ο κοντοπίθαρος αριστεροπόδαρος. Μετά το τέλος του δεύτερου αγώνα και μέσα στα πανηγύρια, ένας φωτορεπόρτερ πηγαίνει και βάζει ένα χάρτινο στέμμα στο κεφάλι του Τοστάο. Πριν αυτός καταλάβει τι συμβαίνει, η σκηνή απαθανατίζεται και γίνεται πρωτοσέλιδο. “Τοστάο, ο νέος βασιλιάς” είναι ο τίτλος. Ο ίδιος ενοχλήθηκε πολύ από αυτό και ένιωσε άσχημα. Η αλήθεια πάντως ήταν ότι είχε κερδίσει σε αυτή τη μονομαχία τον Πελέ. Αυτό που ένοιαζε τους Βραζιλιάνους όμως ήταν το πώς θα τα καταφέρουν μαζί οι δυο τους να φέρουν ξανά τη Σελεσάο στην κορυφή, μετά την αποτυχία της εθνικής στα γήπεδα της Αγγλίας.

Λίγο πριν το Μουντιάλ του 1970 συμβαίνει το μοιραίο. Το Σεπτέμβριο του ’69 η Κρουζέιρο παίζει στο Σάο Πάολο απέναντι στους Κορίνθιανς. Ο Τοστάο γλιστράει και πέφτει στο βρεγμένο τερέν, η μπάλα πηγαίνει στον αμυντικό Ντιτάο που διώχνει την μπάλα με όλη τη δύναμή του. Αυτή πηγαίνει πάνω στον Τοστάο και τον βρίσκει με δύναμη, έτσι όπως είναι βαριά με το νερό, στο αριστερό μάτι. Αποκόλληση αμφιβληστροειδούς λέει η διάγνωση. Ο Τοστάο ταξιδεύει στις ΗΠΑ, μπαίνει στο χειρουργείο και κάνει αγώνα για να προλάβει το Μουντιάλ. Ο κόουτς Ζοσέ Σαλντάνια δεν σταματάει να κάνει υποστηρικτικές δηλώσεις. «Περιμένουμε τον Τοστάο, θα παίξει και ας μην έχει κάνει καμία προπόνηση». Ο Τοστάο προπονείται μόνος του, αλλά λίγο πριν το Μουντιάλ η Βραζιλία αλλάζει προπονητή και αναλαμβάνει ο Μάριο Ζαγκάλο. Δεν είναι σίγουρος ότι ο Τοστάο είναι εντελώς καλά και δηλώνει ότι τον προορίζει για αναπληρωματικό του Πελέ, ψάχνοντας έναν πιο κλασικό επιθετικό για παρτενέρ. Γρήγορα όμως βλέπει ότι αυτό δεν λειτουργεί, όσοι παίκτες δοκιμάζει δεν μπορούν να συνεργαστούν καλά με τον Πελέ, δεν τον καταλαβαίνουν. Σε μια προπόνηση δίνει την ευκαιρία στον Τοστάο κι αυτός επικοινωνεί μαζί του με ένα βλέμμα, μια κίνηση.

Ο Ζαγκάλο πείθεται και του δίνει έναν περίεργο ρόλο στο Μουντιάλ, είναι ο… επιθετικός στα χαρτιά, σε κάτι που ο Ζαγκάλο λέει ότι μπορεί να ήταν και ένα επιθετικό 4-5-1, ενώ για άλλους ήταν απλά μια ομάδα με… πέντε 10αρια. Ο Τοστάο παίζει πιο μπροστά από όλους, αλλά δεν είναι επί της ουσίας σέντερ φορ. Ουσιαστικά είναι ο άνθρωπος που θα κρατάει παίκτη ή παίκτες πάνω του και θα δημιουργεί χώρους στους συμπαίκτες του ή θα τους δίνει την πάσα. Τακτικά ο ρόλος του είναι πολύ σημαντικός, αλλά ο ίδιος με τη χαρακτηριστική του ταπεινότητα λέει: «Δεν ερχόμουν πολύ σε επαφή με την μπάλα στο Μουντιάλ του 1970. Έπαιζα κυρίως με πλάτη και ανάμεσα στους αντίπαλους αμυντικούς. Όταν ο Πελέ κι ο Ζαϊρζίνιο έπαιρναν την μπάλα, πήγαινα στα δυο μέτρα από τα σέντερ μπακ, έπαιρνα την μπάλα και την έδινα ξανά με τη μία. Δεν φαινόμουν πολύ, αν κάποιος έβλεπε τώρα τα παιχνίδια θα έλεγε ότι ο Τοστάο δεν ήταν τίποτα το ιδιαίτερο». Κινδυνεύει να χάσει τη θέση του, όταν στο δεύτερο ματς (το ιστορικό παιχνίδι απέναντι στην Αγγλία) δεν έχει πολλές ευκαιρίες να συνεργαστεί με τον Πελέ. Ο Ζαγκάλο σηκώνει τον Ρομπέρτο, παίκτη που είχε στην Μποταφόγκο και εκτιμούσε, για αλλαγή.

Η προσπάθεια που κράτησε τον Τοστάο βασικό

Ο Τοστάο ξέρει ότι μπορεί να χάσει τη θέση βασικού και προσπαθεί να κάνει το εξεζητημένο μέχρι να βγει. Σουτάρει για γκολ, η μπάλα κοντράρει. Την ξαναπαίρνει, δοκιμάζει να ντριμπλάρει για να σουτάρει πάλι. Είναι κλεισμένος. Περνάει την μπάλα μέσα από τα πόδια του Μπόμπι Μουρ. Στα τυφλά και χωρίς να ξέρει τι γίνεται, κλεισμένος και χωρίς ισορροπία, κάνει μια τέλεια σέντρα στην καρδιά της περιοχής. Ο Πελέ βρίσκεται εκεί, παίρνει την μπάλα, μοιράζει κι ο Ζαϊρζίνιο σκοράρει το γκολ. Η μαγεία αυτή του Τοστάο μένει στην ιστορία και τον κρατάει βασικό, παίζοντας σημαντικό ρόλο στην πορεία της Βραζιλίας.

Ειδικά στον τελικό με την Ιταλία, εκεί που είχε ρητές εντολές να μην αφήνει τον αντίπαλο λίμπερο να ανεβαίνει. Πολλές φορές επικρατεί στο μυαλό του κόσμου ο μύθος ότι στη Ν. Αμερική δεν υπάρχει τακτική, αλλά η Βραζιλία του 1970 εκτός από ταλέντο, είχε και σχέδιο. Το τέταρτο γκολ του τελικού με την Ιταλία δεν ήταν απλά μια χορευτική κίνηση, ήταν κάτι δουλεμένο. Ο Ζαϊρζίνιο είχε την εντολή να γυρίζει κεντρικά καθώς ο Φακέτι τον ακολουθούσε και στα αποδυτήρια και ο Κάρλος Αλμπέρτο να εκμεταλλεύεται το χώρο που είχε δημιουργηθεί καθώς ο Τοστάο κρατούσε παίκτες. Στη φάση του γκολ, ο Τοστάο φαίνεται που φωνάζει και δείχνει στον Πελέ ότι ο Κάρλος Αλμπέρτο έρχεται από πίσω. Η Βραζιλία κερδίζει με 4-1 κι ο Τοστάο είναι ένας από τους πρωταγωνιστές, έστω και πίσω από τη σκιά του Πελέ, σε μια από τις καλύτερες ομάδες όλων των εποχών. Mετά το Μουντιάλ δωρίζει το μετάλλιό του στον Βραζιλιάνο χειρουργό που του έκανε την επέμβαση στο Χιούστον των ΗΠΑ.

Το ιστορικό γκολ του Κάρλος Αλμπέρτο, ο Τοστάο κλέβει στην άμυνα, κρατάει αντιπάλους στην επίθεση.

Το Μουντιάλ τελειώνει, η ζωή συνεχίζεται αλλά τα προβλήματα με το μάτι όμως δεν έχουν ξεπεραστεί οριστικά. Ο Τοστάο επισκέπτεται ξανά τους γιατρούς. Μαθαίνει ότι μπορεί με ένα νέο χτύπημα να χάσει τελείως την όρασή του. Του λένε επίσης ότι σιγά σιγά θα αρχίσει να μειώνεται η αίσθηση του βάθους. Τραγική ειρωνεία για έναν παίκτη με μπαλιές διαβήτη, έναν παίκτη που το “διάβασμα” του παιχνιδιού και το να “βλέπει” γήπεδο ήταν το μεγαλύτερο προσόν του. Το 1973, μόλις στα 26, του παίρνει την μεγάλη απόφαση και σταματάει την μπάλα. Ένας παίκτης που θα μπορούσε να παίξει για ακόμα αρκετά χρόνια και σε άλλο Μουντιάλ. Πολλά ακούγονται για την τότε μεταγραφή του, καθώς η Βάσκο έδωσε μόλις ένα χρόνο πριν πολλά χρήματα (600 χιλιάδες δολάρια), σπάζοντας τα ρεκόρ για να τον πάρει από την Κρουζέιρο και βγαίνουν φήμες ότι σύλλογος και παίκτης κορόιδεψαν τη Βάσκο. Ο ίδιος ακόμα και σήμερα στενοχωριέται με αυτά. «Έπαιξα κανονικά για δυο χρόνια μετά το Μουντιάλ χωρίς πρόβλημα και πριν πάω στη Βάσκο με εξέτασαν τρεις γιατροί της ομάδας. Απλά το πρόβλημα επανήλθε. Έκανα νέα επέμβαση, αλλά μου είπαν να σταματήσω.» Δίνει εξετάσεις και γίνεται φοιτητής Ιατρικής.

Ο αρθρογράφος πλέον Τοστάο

Για 20 χρόνια αφοσιώνεται στην Ιατρική, αλλά το 1994 έρχεται ξανά σε επαφή με το ποδόσφαιρο ως σχολιαστής. Γίνεται ιδιαίτερα επιτυχημένος, με δική του στήλη, χάρη στην πολύ καλή κριτική του. Κάτι που τον πικραίνει είναι η κόντρα του με το συμπαίκτη του Κάρλος Αλμπέρτο. Ο Τοστάο δεν δέχεται το πριμ της κυβέρνησης της Βραζιλίας στους νικητές του 1970, ούτε τα προνόμια. Ο Κάρλος Αλμπέρτο μιλάει πολύ άσχημα, τον χαρακτηρίζει λαϊκιστή, ότι είναι γιατρός και δεν τα έχει ανάγκη, αλλά άλλοι τα χρειάζονται. Ο Τοστάο απαντάει ότι δεν είναι πλούσιος, αλλά δεν του αρέσουν τα κριτήρια. Γιατί όχι σε κάποιον καλλιτέχνη της Βραζιλίας; Γιατί όχι σε άλλα αθλήματα; Δεν αποδέχεται ούτε προνόμια περίθαλψης που του δίνει η Ομοσπονδία. Θέλει να μπορεί να κάνει την κριτική του χωρίς δεσμεύσεις. Ένα ανήσυχο πνεύμα που εκτός από καλός ποδοσφαιριστής, είναι και άνθρωπος καλλιεργημένος και ταπεινός.

«Ήμουν ένας σπουδαίος, εξαιρετικός παίκτης, αλλά χωρίς να το παίξω σεμνός δεν πιστεύω ότι ήμουν στο κορυφαίο επίπεδο. Δεν ήμουν όπως ένας Ρονάλντο, ένας Ζιντάν, ένας Νεϊμάρ. Ήμουν στη δεύτερη ή τρίτη κλίμακα»

Ανάμεσα σε αυτά που έχασε ο Τοστάο με την απρόσμενη απόσυρσή του ήταν κι η ευκαιρία του να κατακτήσει ένα Κόπα Λιμπερταδόρες. Η Κρουζέιρο τα κατάφερε για πρώτη φορά τρία χρόνια μόλις μετά κι αυτός στα 29 του, ο κορυφαίος σκόρερ του συλλόγου όλων των εποχών, δεν μπορούσε να είναι σε εκείνη την ομάδα, το είδε ως θεατής. Η Κρουζέιρο έχει πλέον 21 χρόνια χωρίς Λιμπερταδόρες και ξεκινάει τη φετινή πορεία της στους ομίλους από μια δύσκολη έδρα, αυτή της Ράσινγκ Κλουμπ της Αργεντινής. Χωρίς να είναι το μεγάλο φαβορί (κατέκτησε την 5η θέση στη Βραζιλία) και με ένα ρόστερ με αρκετούς μεγάλους σε ηλικία, αλλά πάντα με τον αέρα μιας ομάδας που τίμησαν τεράστια ονόματα όπως ο Τοστάο.